جایزه آکادمی اسکار برای بخش بهترین فیلم خارجی نامزد این نهاد، ویژه فیلمهایی است که در خارج از ایالات متحده تولید شده اند و زبانشان انگلیسی نیست. این جایزه آکادمی اسکار، به پاس «برتری در جهان سینما» به فیلمها هدیه می شود و هم اکنون در دست فیلمی دانمارکی است به نام «در جهانی بهتر»، که برنده سال ۲۰۱۱ این جایزه شد. چشمها به نامزدهای امسال آکادمی اسکار است؛ فیلمهایی از ایران، اسرائیل، کانادا، بلژیک و لهستان. جدایی نادر از سیمین، ساخته اصغر فرهادی، از ایران، و پانوشت، ساخته ژوزف سیدار، از اسرائیل، رقبای جدی این جایزه برای سال ۲۰۱۲ تلقی می شوند. مراسم امسال اهدای جوایز آکادمی اسکار روز ۲۶ فوریه برگزار می شود.
سیدار، پیشتر- در سال ۲۰۰۷- نیز نامزد همین بخش از جوایز اسکار شده بود. به رغم محدودیت صنعت سینمای اسرائیل، این کشور از سال ۱۹۶۴ تاکنون، ۹ بار نامزد بخش بهترین فیلمهای خارجی آکادمی اسکار شده است.
فیلم ایرانی جدایی نادر از سیمین، ساخته اصغر فرهادی، در دو بخش فیلمنامه تألیفی و بهترین فیلم خارجی سال، نامزد دریافت اسکار شده است.
شهر، نه شهروند
برخلاف دیگر بخشهای اهدای جوایز اسکار، جایزه بهترین فیلم خارجی به کشوری تعلق می گیرد که تولید کننده آن فیلم بوده، نه به عوامل سازنده آن. دریافت کننده جایزه البته، کارگردان آن خواهد بود، اما خود جایزه، نصیب کشور تولید کننده آن می شود.
در اوان فعالیت آکادمی اسکار- که نخستین مراسم اهدای جوایز آن روز شانزدهم مه سال ۱۹۲۹ برگزار شد- بخش تقدیر از فیلمهای غیرآمریکایی وجود نداشت. از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۵، آکادمی بخشی را برای تقدیر از بهترین فیلمی تخصیص داد که در آمریکا تولید شده اما زبان آن انگلیسی نبود. این در حالی است که در سال ۱۹۵۳، این بخش اساساً فعال نبود. اغلب برندگان جوایز این بخش، کشورهای اروپایی بوده اند. نخستین فیلم غیر آمریکایی، فیلمی ایتالیایی بود که درسال ۱۹۵۷ جایزه بهترین فیلم خارجی آکادمی اسکار را نصیب خود کرد. نخستین برنده جایزه اسکار فیلمهای خارجی، فیلم «لا سترادا»ی ایتالیایی – درامی نئوریالیست ساخته فدریکو فلینی بود که در سال ۱۹۵۷ جایزه بخش فیلمهای خارجی آکادمی اسکار را نصیب خود کرد و بر درخشش فلینی اثر شایانی داشت.
تاکنون، ایتالیا بیش از هر کشور دیگری جوایز اسکار بخش فیلمهای خارجی را به خود اختصاص داده است. این کشور ۲۷ بار نامزد دریافت اسکار بخش فیلمهای خارجی شده و ۱۰ بار نیز این جایزه را از آن خود کرده است. تا امسال، ۵ فیلم آسیایی، ۳ فیلم آفریقایی و ۳ فیلم از آمریکای جنوبی این جایزه را ربوده اند.
شرایط ورود به عرصه رقابت بهترین فیلمهای غیر آمریکایی اسکار، آن است که دست کم به مدت ۷ روز پیاپی در یک سالن سینمای تجاری به نمایش در آمده باشد. با وصف آنکه کلام، یکی از معیارهای انتخاب فیلمهای خارجی برای اسکار محسوب می شود، فیلمی فرانسوی صامتی به نام «لو بَل» در سال ۱۹۸۳ نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی آکادمی اسکار شد.
زمانی نوین، ظهور زبانی دیگر
از سال ۲۰۰۶ – همزمان با برپایی ۷۹ مین دوره مراسم اهدای جوایز آکادمی اسکار – فیلمهای نامزد، که باید از سوی دولت کشورشان به آکادمی معرفی شوند، ضرورتی ندارد که کلام فیلم، به زبان رسمی آن کشور باشد. یکی از معیارهای برگزیده شدن برای نامزدی بهترین فیلم خارجی سال، آن است که زبان فیلم، انگلیسی نباشد. چنین است که کشوری چون کانادا تنها می تواند فیلمهایی را به آکادمی معرفی کند که به زبان فرانسه تولید شده اند، چرا که دیگر زبان رسمی آن کشور، انگلیسی است. اما ایجاد امکان رقابت فیلمهای غیرانگلیسی، منتج به آن شده که چنین کشورهایی بتوانند نامزدهایی را به آکادمی بفرستند که به زبانی غیر از زبان رسمی آن کشور تولید شده اند؛ و از این روی، کانادا توانسته فیلمی به زبان هندی را به آکادمی اسکار معرفی کند؛ در حالی که کشوری چون ژاپن موفق نشد فیلمی را که به زبان انگلیسی تولید کرده بود، نامزد کند.
از شرایط دیگر نامزدی بخش بهترین فیلم خارجی آکادمی اسکار، آن است که فیلمی که معرفی می شود، تا زمان رسیدن به آکادمی، از طریق اینترنت یا شبکه سینمایی خانگی توزیع نشده باشد. فیلم هلندی کبود مرغ در سال ۲۰۰۴ به دلیل عدم رعایت این اصل، از دور رقابت خارج کرد. فیلمهای دیگری نیز بوده اند که طی این سالها، پیش از رسمیت یافتن نامزدی شان در بخش بهترین فیلم خارجی، از رقابت محروم شده اند.
اما موردی متفاوت- استثنائی- آن است که درسال ۱۹۹۲، فیلم «جایی در جهان» (ساخته اروگوئه) به رغم نامزد شدن برای دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی سال، رسماً از نامزدی این بخش خلع شد. سبب این تصمیم آکادمی اسکار- که برای نخستین و تنها مرتبه در تاریخ فعالیت آن اتخاذ شد، عدم رعایت قوانین و معیارهای این آکادمی عنوان شد. براساس این موازین، کشوری که فیلمی را به آکادمی اسکار می فرستد، باید جایی باشد که عمده سرمایه گذاری هنری و مادی فیلم در آن انجام گرفته است. فیلم «جایی در جهان» که از سوی اوروگوئه به اسکار فرستاده شده بود، عمدتاً کار آرژانتین بود و آکادمی اسکار در پی آگاهی یافتن از این موضوع، این فیلم را از رقابت حذف کرد.
معرفی و فرستادن فیلمهای ایرانی به آکادمی اسکار را معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران به عهده دارد، اما برگزیدن فیلمها از سوی هیأت انتخابی در بنیاد سینمایی فارابی انجام می گیرد، که تاکنون بسیاری از امور بین الملل سینمایی ایران را مدیریت کرده است.
پیشتر، فیلم ایرانی بچه های آسمان- ساخته مجید مجیدی- به عنوان نامزد دریافت اسکار بهترین فیلم خارجی سال، به این آکادمی معرفی شده بود. جدایی نادر از سیمین، نام ایران را – این بار نه در میان قهر وغیظ، که با لطافت هنر هفتم، در عرصه بین المللی مطرح کرده است و بسیاری از تحلیلگران و منتقدان سینمایی بخت آن را برای ربودن اسکار- دست کم در یکی از دو حوزه ای که نامزد شده- بلند می بینند.